Pachucka Romana Józefa, pseud. Anima, Podolanka (1886–1964), pedagog, dyrektorka szkół średnich, działaczka ruchu kobiecego. Ur. 26 II w Koluszkach, była córką Antoniego (1846–1901), urzędnika kolei warszawsko-wiedeńskiej, i Adelajdy z Kornackich (ur. 1859). Uczyła się kolejno w prywatnych pensjach warszawskich Jadwigi Gizińskiej, Konstancji Swołyńskiej i Bronisławy Jastrzębowskiej. Tę ostatnią ukończyła w r. 1903, a w r. n. zdała egzamin i uzyskała uprawnienia domowej nauczycielki. W l. 1906–10 studiowała filologię polską na Uniw. Lwow. Była członkiem zarządu Akademickiego Koła Tow. Szkoły Ludowej oraz członkiem władz, a przez pewien czas prezesem Kółka Studentek Uniw. Lwow. Ok. r. 1908 wyjechała do Paryża, gdzie przez kilka miesięcy uczęszczała na wykłady w Sorbonie. Studia przerwane w r. 1910 wznowiła w r. 1915 na Uniw. Warsz. i otrzymała absolutorium. W lipcu 1919 otrzymała na podstawie pracy Realizm nowożytny w Zachodniej Europie i w Polsce za czasów Komisji Edukacji Narodowej, pisanej pod kierunkiem Ignacego Chrzanowskiego, tytuł doktora na UJ.
Pracę pedagogiczną rozpoczęła P. w r. 1904 jako nauczycielka prywatna. Jednocześnie złożyła podanie do władz rosyjskich o zezwolenie na otwarcie jednoklasowej szkoły elementarnej. Brała udział w strajku szkolnym 1905 r. i czynna była w Stowarzyszeniu Nauczycielstwa Polskiego. Jako przewodnicząca Koła Absolwentek szkoły B. Jastrzębowskiej, zwanego «Młodą Polską», uczestniczyła w organizacji i dzięki otrzymanemu zezwoleniu firmowała do r. 1910 szkołę powszechną prowadzoną przez to Koło. W r. 1905/6 była nauczycielką i wychowawczynią w szkole Zofii Kudasiewicz w Warszawie. Od r. 1907 współpracowała ze Związkiem Równouprawnienia Kobiet Polskich, będąc od r. 1910 członkiem zarządu tego Związku. Była obok Józefy Bojanowskiej i Pauliny Reinszmidt-Kuczalskiej jedną z głównych działaczek warszawskiego ruchu feministycznego. Celem jej działalności było przede wszystkim torowanie dostępu kobietom polskim do wyższych uczelni. Opublikowała w „Kalendarzu Kobiety Polskiej na r. 1910” obszerną informację o wyższych uczelniach, w których mogą studiować kobiety. P. brała także udział w różnorodnych pracach Związku: wygłaszała odczyty, współpracowała w redakcji „Kalendarza Kobiety Polskiej” oraz w redakcji organu związkowego „Ster”, w którym zamieszczała swe prace m. in. pod pseud. Anima i Podolanka. W r. 1912 weszła w skład Naczelnej Komendy Żeńskich Drużyn Skautowych w Warszawie. W r. szk. 1912/13 była nauczycielką w szkole Pauliny Hewelke, a w l. 1914/15–1917/18 w szkole Janiny Zdziennickiej, wykładała język polski na Kursach Handlowych prowadzonych przez Związek Równouprawnienia Kobiet Polskich, a także na kursach wieczornych dla pracownic i na kursach dla dorosłych organizowanych przez Magistrat. W okresie wojny pracowała również społecznie w Komitecie Opieki nad Dziećmi. We wrześniu 1917 brała udział w Zjeździe Kobiet Polskich.
W r. szk. 1919/20 P. uczyła języka polskiego w świeżo upaństwowionym Gimnazjum im. Królowej Jadwigi w Siedlcach. Od sierpnia 1920 do końca 1925 r. była dyrektorką Gimnazjum Państwowego im. Marii Konopnickiej w Suwałkach, przy którym zorganizowała internat. Była też inicjatorką otwarcia w Suwałkach szkoły handlowej i współpracowała przy jej organizacji. W l. 1926–36 była dyrektorką Szkoły Żeńskiej im. Emilii Sczanieckiej w Łodzi, a równocześnie w l. 1926–34 przewodniczącą łódzkiego Koła Stowarzyszenia Dyrektorów Szkół Średnich i Wyższych. W r. 1929 wzięła udział w Kongresie Ligi Nowego Wychowania w Helsingör w Danii, a w r. n. ogłosiła broszurę Z podróży do Danii. Wrażenia, obserwacje, refleksje (Ł.). Wizytowała także szkołę w Londynie, prowadzoną systemem daltońskim. Na wniosek P-iej wprowadzono ten system w szkole łódzkiej w l. szk. 1928/9–1930/1. Spostrzeżenia związane z tą próbą opisała w pracy Z zagadnień dydaktycznych (Ł. 1931). Z inicjatywy P-iej podjęto budowę osiedla szkolnego w Sokolnikach koło Ozorkowa, które zostało oddane do użytku w r. 1934. P. była od r. 1929 redaktorką czasopisma „Młodzieńczy Lot” wydawanego przez uczennice Gimnazjum im. E. Sczanieckiej. Opublikowała w tym czasie dwie prace: Polskie tradycje wychowania obywatelskiego (Ł. 1932) i Na marginesie problemów szkoły średniej (Ł. 1936). Od lipca 1936 do wybuchu drugiej wojny światowej była dyrektorką żeńskiego Gimnazjum im. Reginy Żółkiewskiej w Płocku, a w okresie okupacji rozpoczęła organizowanie tajnych kompletów tej szkoły. W marcu 1940 przeniosła się do Żyrardowa, gdzie uczyła w szkole powszechnej. Od września 1942 mieszkała w Warszawie i tu aż do wybuchu powstania warszawskiego uczyła w I Miejskiej Szkole Zawodowej, a także wykładała na tajnych kompletach w szkołach im. Królowej Jadwigi, J. Słowackiego i Władysława IV.
W r. szk. 1944–5 P. pracowała jako nauczycielka w samorządowej szkole w Falenicy oraz w szkole zawodowej w Miedzeszynie (obecnie Wielka Warszawa). Od września 1945 została skierowana przez Kuratorium Okręgu Szkolnego do Pułtuska dla zorganizowania tam średniej szkoły ogólnokształcącej. Kierowała tą szkołą do przejścia na emeryturę w sierpniu 1951. Była od r. 1945 członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej, a od r. 1948 członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W l. 1945–7 należała do Powiatowego Komitetu PPS, w r. 1947 była wiceprzewodniczącą Powiatowej Rady PPS w Pułtusku. W r. 1946 pełniła funkcję przewodniczącej obwodowej komisji przeprowadzającej referendum na terenie Pułtuska, a w r. n. wiceprzewodniczącej komisji wyborczej w wyborach do Sejmu. W l. 1945–8 wchodziła do zarządu Ligi Kobiet, a w l. 1947–9 przewodniczyła Powiatowej Radzie Kobiet w Pułtusku. Była też przewodniczącą pułtuskiej sekcji Szkół Średnich Związku Nauczycielstwa Polskiego. Po r. 1951 zamieszkała w Sokolnikach koło Ozorkowa, gdzie zajęła się m. in. spisaniem wspomnień, z których część, w opracowaniu Jana Hulewicza, ukazała się pt. Pamiętniki z lat 1886–1914 (Wr. 1958), a dalszy ciąg przechowywany jest w rękopisie w Bibliotece Ossolineum we Wrocławiu. Zmarła 30 XII 1964 w Sokolnikach i pochowana została na starym cmentarzu w Ozorkowie. Odznaczona była Złotym Krzyżem Zasługi. Rodziny nie założyła.
Fot. w: Pachucka R., Pamiętniki z lat 1886–1914, Wr. 1958; – Kaszubina W., Bibliografia prasy łódzkiej 1863–1944, W. 1967; Zagórowski, Spis nauczycieli, I–II; – Grodecka E., Pierwsze ćwierćwiecze harcerstwa żeńskiego, Cz. I 1911–1914, W. 1937 s. 114; Podhorska-Okołów S., Polskie sufrażystki, „Twórczość” 1959 nr 2 s. 160–2; – Gałecki W., Jeszcze raz przez życie, Kr. 1966; Kalendarzyk polityczno-historyczny m. stoł. Warszawy na r. 1916; Sprawozdanie Komitetu Obywatelskiego. Sierpień–grudzień 1914, W. 1915 s. 152; – Arch. Komitetu Woj. Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Płocku: Akta członków partii; Arch. Urzędu Stanu Cywilnego Miejskiej Rady Narodowej w Ozorkowie: Akt zgonu; B. Ossol.: rkp. 13976/II; – Relacje pisemne i ustne uczennic: Janiny Bredel z Warszawy, Stanisławy Wojtczakówny z Łodzi i Kazimiery Popowskiej z Piaseczna koło Warszawy.
Stanisław Konarski